کنفرانس جهانی محیط زیست
۱)این کنفرانس از پنجم تا شانزدهم ژوئن ۱۹۷۲ در شهر استکهلم پایتخت سوئد با شرکت مقامات و نمایندگان اکثر کشورهای جهان تشکیل شد.این کنفرانس در پایان اجلاس،مبادرت به انتشار یک بیانیه با اعلامیه اصولی و یک طرح عملیاتی یا اجرایی کرد که به عنوان اسناد کنفرانس جهانی محیط زیست تلقی می شود.روز بازگشایی این کنفرانس(۵ ژوئن)به عنوان روز جهانی محیط زیست تعیین شده است.
۲)کنفرانس سازمان ملل متحد درباره محیط زیست و توسعه
دومین کنفرانس بین المللی سازمان ملل در ارتباط با محیط زیست کنفرانس محیط زیست و توسعه،در ماه ژوئن سال ۱۹۹۲ با حضور روسا ونمایندگان بیش از ۱۵۰ کشور در شهر ریودوژانیرو برزیل تشکیل شد و به اجلاس زمین یا همایش ریو معروف شد که نتایج زیر را دربرداشت:
بیانیه اصولی ریو پیرامون محیط زیست و توسعه،شامل دستور کار ۲۱ یا دستورالعمل و اقدام در ارتباط با توسعه پایدار جهانی،اصل جنگل و دو کنوانسیون مهم و یا معاهده بین المللی تنوع زیستی و معاهده ساختاری سازمان ملل پیرامون تغییرات اقلیمی(آب و هوا)می باشد.سومین کنفرانس سران زمین نیز در سال ۲۰۰۲ در ژوهانسبورگ برگزار شد.
۳)کنوانسیون تنوع زیستی
این کنوانسیون در سال ۱۹۹۲ در ریودوژانیرو منعقد شد و مشتمل بر یک مقدمه،۴۲ ماده و ۲ پیوست است و هدف از آن حفظ تنوع زیستی،استفاده پایدار از گونه های زیستی و سهیم شدن عادلانه و برابر در منافع حاصل از کاربرد منابع ژنتیکی،از طریق دسترسی مناسب به این منابع و انتقال صحیح فناوری های مرتبط با در نظر گرفتن کلیه حقوق مربوط به آن منابع و فناوری ها است.ایران در سال ۱۹۹۶ به عضویت این کنوانسیون که مکان آن شهر ژنو است درآمد.
۴)کنوانسیون رامسر
کنوانسیون مربوط به تالابهای بین المللی،به خصوص تالاب های زیستگاه پرندگان آبزی مشتمل بر ۱ مقدمه و ۱۲ ماده است.هدف آن جلوگیری از هر گونه تجاوز و تعدی و تخریب در تالاب ها چه در حال و چه در آینده و شناخت ظرفیت های اساسی و بنیادی اکولوژیک تالاب ها و توجه به ارزش های اقتصادی،فرهنگی و علمی آنها و قابلیت احیا و بازسازی آنها می باشد.این کنوانسیون در سال ۱۹۷۱ در رامسر تشکیل شد و ایران در سال ۱۹۷۵ به عضویت آن درآمد.محل دبیرخانه در شهر پاریس است.
۵)کنوانسیون تجارت بین المللی گونه های جانوران و گیاهان وحشی در معرض خطر انقراض نسل(سایتیس)
این کنوانسیون مشتمل بریک مقدمه،۲۵ ماده و سه ضمیمه تصویب و در سال های ۱۹۷۹(در بن)و در ۱۹۸۳(در گابون)اصلاح شد.هدف آن حمایت از گونه های جانوران و گیاهان وحشی در معرض خطر انقراض به علت برقراری و اعمال کنترل های لازم در زمینه تجارت این گونه ها،توسط صدور مجوزهای صادرات و واردات است.این کنوانسیون در سال ۱۹۷۳ در واشینگتن منعقد شد و ایران در سال ۱۹۷۶ به آن پیوست.دبیرخانه آن در شهر ژنو واقع شده است.
۶)کنوانسیون گونه های مهاجر
این کنوانسیون در سال ۱۹۷۹ در شهر بن کشور آلمان به امضا رسید و به کنوانسیون بن نیز مشهور است.این کنوانسیون با هدف حفاظت از گونه های مهاجر زمینی،دریایی و هوایی و نیز حفاظت از زیستگاه مبدا و مقصد آنها ایجاد شده است.این کنوانسیون از کشورهای مبدا و مقصد گونه های مهاجر می خواهد که با انعقاد موافقت نامه های دو یا چند جانبه،اقدامات لازم برای حفاظت از گونه های مذکور در زیستگاه های آنها به عمل آورند.
۷)کنوانسیون حمایت از میراث فرهنگی و طبیعی جهان
این کنوانسیون دارای یک مقدمه و ۳۸ ماده است و هدف از آن برقراری شیوه های موثر در جهت حمایت جمعی و مداوم از میراث های فرهنگی و طبیعی دارای ارزش های جهانی برجسته و استثنایی،طبق روش های علمی جدید می باشد.این کنوانسیون در سال ۱۹۷۲ در پاریس منعقد شد و دبیرخانه آن نیز در همین شهر قرار دارد.ایران در سال ۱۹۷۵ عضویت در آن را پذیرفت.
۸)کنوانسیون ساختاری سازمان ملل متحد درباره تغییرات اقلیمی
این کنوانسیون مشتمل بر یک مقدمه،۲۶ ماده و ۲ ضمیمه است و هدف آن دستیابی به ثبات لازم در خصوص تراکم گازهای گلخانه‌ای در جو زمین به منظور جلوگیری از تغییرات اقلیمی است،در حدی که از تداخل خطرناک فعالیت بشر با سیستم آب و هوایی جلوگیری کند و اکوسیستم های بتوانند به صورت طبیعی با تغییرات آب و هوا تطابق یابند و اطمینان حاصل شود که تولید مواد غذایی با تهدید روبه رو نبوده و توسعه اقتصادی به صورت پایدار ادامه میِیابد.کنوانسیون تغییرات اقلیم در سال ۱۹۹۲ در نیویورک منعقد شد و ایران در سال ۱۹۹۶ به عضویت آن در آمد.دبیرخانه آن در ژنو سوئیس است.
۹)کنوانسیون سازمان ملل متحد برای بیابان زدایی
این کنوانسیون مشتمل بر ۱ مقدمه،۴۰ ماده و ۴ الحاقیه است که هدفآن بیابان زدایی و کاهش اثرات خشکسالی در کشورهایی است که به طور جدی با خشکسالی و بیابان زدایی به ویژه در آفریقا مواجه هستند.این کار با اقدام موثر در تمام سطوح و با حمایت و همکاری‌های بین‌المللی و مشارکت در چارچوب یک رویه جامع،همسو با دستور کار ۲۱،مربوط به کنفرانس توسعه و محیط زیست و به منظور کمک به دستاوردهای توسعه پایدار در مناطق آسیب دیده صورت می‌گیرد.الحاقیه های این کنوانسیون به شکل الحاقیه اجرایی منطقه‌ای برای آفریقا،آسیا،آمریکای لاتین و شمال مدیترانه است.این کنوانسیون در سال ۱۹۹۴ در پاریس منعقد شده است.
۱۰)کنوانسیون وین برای حفاظت از لایه اوزن
این کنوانسیون یک مقدمه،۲۱ ماده و دو ضمیمه و نیز پروتکل مونترئال درباره مواد کاهنده لایه اوزن،مصوب سال ۱۹۸۷ از پیوست‌های کنوانسیون وین،در مورد حفاظت از لایه اوزن می‌باشد که هدف آن حفظ سلامت انسان و محیط زیست در برابر خطرات ناشی از تغییر و کاهش لایه اوزن می‌باشد.کنوانسیون وین در سال ۱۹۸۵ در وین تشکیل گردید و ایران در سال ۱۹۹۰ با ارسال اسناد الحاق خود به دبیرخانه آن در نایروبی کنیا،به آن پیوست.
۱۱)پروتکل مونترئال درباره مواد کاهنده لایه اوزن
پروتکل مونترئال که هدف آن حفاظت از لایه اوزن برای پیش‌بینی و برقراری ضوابط و معیارهایی در جهت کنترل انتشار مواد کاهنده لایه اوزن در جهان بود،بعد از تصویب در سال ۱۹۸۷،دوباره در سالهای ۱۹۹۰(در لندن) و ۱۹۹۲(در کپنهاگن) اصلاح شد.ایران در سال ۱۹۹۰ به عضویت آن درآمد.دبیرخانه آن در شهر نایروبی می‌باشد.
۱۲)کنوانسیون بازل درباره کنترل انتقال برون مرزی مواد زاید زیان بخش و دفع آنها
هدف این کنوانسیون،الزام دولتها عضو به کاهش حجم نقل وانتقال برون مرزی مواد زاید و تولید این مواد در حد بی ضرر به محیط زیست واعمال مدیریت مناسب و موثر نسبت به نقل و انتقال و دفع مواد مذکور است که در سال ۱۹۸۹ در بازل سوئیس منعقد شد و ایران در سال ۱۹۹۳ به آن پیوست.دبیرخانه آن در ژنو سوئیس می‌باشد.
۱۳)کنوانسیون جلوگیری از آلودگی دریایی ناشی از دفع مواد زاید و دیگر مواد
این کنوانسیون در سال ۱۹۷۲ در یک مقدمه،۲۲ماده و۳ پیوست تهیه شد و هدف آن کنترل وجلوگیری از آلودگی دریایی ناشی از تخلیه و دفع مواد زاید،تشویق و حمایت از انعقاد قراردادها و توافق نامه‌ی منطقه‌ای مکمل این کنوانسیون است.ایران در سال ۱۹۹۷ به آن پیوست و محل دبیرخانه آن در شهرهای لندن،مسکو،واشنگتن و مکزیکوسیتی است.
۱۴)کنوانسیون منطقه‌ای کویت برای همکاری درباره حمایت ازمحیط زیست دریایی دربرابر آلودگی
این کنوانسیون مشتمل بر ۳۰ ماده و پروتکل مربوط به مبارزه با آلودگی ناشی از نفت و سایر مواد مضر،در موارد اضطراری است که هدف آن جلوگیری و کاهش آلودگی محیط زیست دریایی خلیج فارس و دریای عمان است.این کنوانسیون در سال ۱۹۷۸ در کویت منعقد شد و ایران در سال ۱۹۸۰ به آن پیوست.دبیرخانه آن در کویت واقع شده است.
۱۵)برنامه همکاری‌های زیست محیطی کشورهای جنوب آسیا
هدف این برنامه حمایت و تشویق اجرای طرح هایی در جهت بهبود وضعیت محیط زیست اعم از طبیعی و انسانی و بهبود کیفیت زندگی در کشورهای جنوب آسیا و استفاده درست و پایدار از منابع طبیعی برای از بین بردن فقر و کاهش نابرابری‌های موجود،در کشورهای مذکور است که در سال ۱۹۸۰ در کلمبوی سری‌لانکا منعقد شد وایران در سال ۱۹۹۱ به آن پیوست.دبیرخانه آن نیز در شهر کلمبو قرار دارد.
۱۶)کنوانسیون حفاظت از محیط زیست دریایی خزر
اولین قدم در خصوص محیط زیست دریای خزر تدوین برنامه محیط زیست دریای خزر بود که در سال ۱۹۹۸ تدوین گردید.این برنامه توسط پنج کشور ساحلی دریای خزر یعنی ایران،روسیه،قزاقستان،آذربایجان و ترکمنستان با هدف حفاظت محیط زیست دریای خزر و توسعه پایدار منطقه و با کمک مالی سازمانهای بین‌المللی ایجاد شد.مهمترین رویکرد برنامه این کنوانسیون در دوره چهار ساله اول،تدوین پیش‌نویس چارچوب کنوانسیون حفاظت از محیط زیست دریای خزر بوده است که نوامبر سال ۲۰۰۳ در تهران به امضا رسید و کنوانسیون تهران نیز نامیده می‌شود و دارای ۳۷ ماده می‌باشد.(با برداشت از کتاب استاد فتایی)
