میدانیم که برای همدلی، همراهی و یکی شدن فرهنگ جامعه جهانی تا سال ۲۰۳۰ ، سازمان ملل در سال ۲۰۱۶ طرحی در ۱۷ هدف را در اختیار سازمان یونسکو (با نام سند ۲۰۳۰ یونسکو ) قرار داده است
این بار
هدف چهاردهم سند ۲۰۳۰ یونسکو:
– کاهش آلودگی دریاها و اقیانوس ها
– حفاظت از بوم سازگان دریایی و ساحلی
– کاهش آثار اسیدی شدن محیط دریایی
– قانونمند شدن صیادی جمعی و پایان دادن به صید بی رویه
– ارتقاء دانش فناوری دریایی
– حذف یارانه های تعیین شده برای برخی اشکال ماهیگیری مخرب
– افزایش حفاظت و استفاده پایدار از اقیانوس ها و منابع آن
اقیانوسها بیش از ۷۰ درصد یعنی سه چهارم از سطح زمین را پوشانده اند که شامل ۹۷ درصد از آب زمین هستند و ۹۹ درصد از فضای زندگی روی کره زمین را از نظر حجم نشان می دهند و نقش اساسی در حمایت از زندگی روی زمین دارند. آنها متنوع ترین و مهمترین اکوسیستم هستند که به چرخه عناصر جهانی و منطقه ای و تنظیم آب و هوا کمک می کنند.
اقیانوسها منابع طبیعی از جمله مواد غذایی، مواد معدنی، تولید انرژی و … را برای انسان ها تأمین می کند و به عنوان بزرگترین منبع پروتئین جهان محسوب میشوند به طوری که بیش از سه میلیارد نفر به دلیل معیشت خود به تنوع زیستی دریایی و ساحلی وابسته اند فقط در شیلات دریایی بیش از ۲۰۰ میلیون نفر به طور مستقیم یا غیرمستقیم اشتغال دارد. در سطح جهانی، ارزش بازار منابع و صنایع دریایی و ساحلی ۳ تریلیون دلار در سال یا حدود ۵درصد تولید ناخالص داخلی جهانی تخمین زده می شود.
آیا می دانید؟
*امروزه تنها کمی بیش از ۱ درصد از اقیانوسها حفاظت شده است.
*بین ۵۰ تا ۸۰ درصد تمام حیات کره زمین در زیر سطح اقیانوس‌هاست، اما تنها کمتر از ۱۰ درصد این فضا توسط انسانها کشف شده است.
*گیاهان دریایی بسیار کوچکی با نام «فیتوپلانکتون‌ها» نیمی از تمام اکسیژن در جو (اتمسفر) را با فتوسنتز آزاد می‌کنند.
*اقیانوسها، حدود ۲۵ درصد دی‌اکسید کربن اضافه شده به جو (اتمسفر) توسط فعالیتهای انسانها را جذب می‌کنند. بدین ترتیب، آثاری را که گازهای گلخانه‌ای بر روی آب و هوا می‌گذارند به مقدار قابل توجهی کاهش میدهند.
*اقیانوسها شامل بیش از ۲۰۰ هزار گونه جانوری شناخته شده هستند. تعداد حقیقی آنها احتمالا چند میلیون باشد.
متاسفانه بسیاری از ذخایر ماهی اقیانوسها مورد استفاده بیش از حد قرار گرفته اند. آلودگی اقیانوسها به مشکل بزرگی تبدیل شده است که هم بر اقیانوس و هم بر سایر بخشهای زمین تاثیرگذاشته و بطور مستقیم ارگانیسم های اقیانوسی و به طور غیر مستقیم سلامتی انسان را تهدید می کند. نشت نفت، زباله های سمی و دفع سایر مواد مضر از اصلی ترین عوامل آلوده کننده اقیانوس ها هستند.
پژوهش‌ها نشان داده که ۶۹۳ گونه جانوری دریایی با مشکلات ناشی از ضایعات پلاستیکی دست و پنجه نرم می‌کنند و در همین حال ۴۰۰ گروه از آنها گرفتار این ضایعات هستند. طبق اطلاعاتی که توسط سازمان اقیانوسی و جوی بین المللی (NOAA) گردآوری شده تقریباً ۱.۴ بیلیون پوند آشغال هر ساله به اقیانوسها سرازیر می‌شود. به طور متوسط، هر ساله ۸ میلیون مورد آشغال دریایی در اقیانوسها نابود میشوند و تقریباً ۵ میلیون از آنها نیز یا به خارج پرتاب میشوند و یا در طوفان گم میشوند. تخمین زده شده که ۷۰ % از کل آشغال دریایی در کف دریا رسوب میکند؛ ۳۰ % باقی مانده نیز یا در اقیانوس شناور می‌ماند و یا به سمت ساحل رانده می‌شود .
آلودگی‌های نفتی از دیگر مسائلی است که حیات اقیانوسها را تهدید میکند. سالانه ۶۰ میلیون بشکه نفت وارد آب اقیانوسها می شود اما در اخبار صحبتی از آن به میان آورده نمی شود. چرا که این نفت طی یک فرایند طبیعی از لایه های سنگی نفت خیز به داخل آب اقیانوسها تراوش می کند. اما نگرانی که وجود دارد این است که سالیانه ۳۷ میلیون بشکه نفت به داخل آب اقیانوسها نشت می کند. تنها ۵درصد از آلودگی اقیانوسها مربوط به تصادفات تانکرهای بزرگ هستند اما نشت ۳۷ میلیون بشکه می تواند تا مایل ها به حیات ساحلی و دریا لطمه وارد سازد.
در ایران هم آلودگی خلیج فارس که پیوسته به اقیانوس است، یکی از مهمترین چالش‌های زیست محیطی است. بر اساس گزارش‌های رسمی طی سال‌های گذشته، ۲۱ مورد نشت نفت بزرگ با بیش از صد میلیون بشکه در دنیا رخ داده که هفت مورد آن در منطقه خلیج فارس بوده است. این بحران در منطقه خلیج فارس می‌تواند بسیار معنادار باشد زیرا خلیج فارس دریایی حساس با عمق کم و شوری بالا و بسیار شکننده است.» بزرگترین فاجعه نفتی در خلیج فارس در سال ۱۹۹۱ رخ داد که براثر حمله عراق به کویت،۱۱ میلیون بشکه نفت در این دریا تخلیه شد. علاوه بر این مسایل، وجود کشتی‌های غرق شده نیز مشکلاتی را به وجود آورده است که خارج کردن آنها نیازمند داشتن یک برنامه جامع است در غیر این صورت برای محیط زیست خطرساز خواهند بود. از هر سه کشتی که از خلیج فارس عبور میکند، یک لکه بزرگ نفتی که بیش از ۵۰۰ متر قطر دارد، روی آب تولید می‌شود. به بیان دیگر هر هفته سه لکه نفتی در آن به وجود می‌آیند. با بررسی های صورت گرفته آلودگی آب خلیج فارس ۴۷ برابر آبهای آزاد آلایندگی ارزیابی شده است. از این رو این آلودگی به داخل بدن ماهی می‌رود. به عبارت دیگر ماهی‌‌ها در دریای خلیج فارس و همچنین در دریای مازندران بوی نفت میدهند. این در حالی است که هم خلیج فارس و هم دریای مازندران بسته هستند و هیچ‌راهی به آبهای دیگر ندارند. آن چنان که در خلیج فارس چهار سال آلودگی باقی مانده و می‌‌چرخد. از سوی دیگر، تنگه هرمز هم تنگ است و طول آن نیز ۵۶ کیلومتر بیشتر نیست. در نتیجه به دریای عمان راهی ندارد و آلایندگی‌ها در آن جمع می‌شود.
«صید بی رویه و کاهش شدید ذخایر آبزیان، ورود گونه‌های مهاجم غیر بومی به علت تکثیر و پرورش آبزیان غیر بومی و تخلیه آب توازن، تخریب سواحل و جزایر و نابودی زیستگاه‌های حساس، قاچاق گونه‌های در معرض خطر انقراض، بهره برداری بیش از توان زیستی مناطق ساحلی- دریایی، ورود انواع پسماندها به‌خصوص پسماندهای پلاستیکی به دریا برخی از این چالش‌ها هستند.» آلودگی آب‌ها ناشی از تخلیه قاچاق سوخت، تغییرات شدید اقلیمی و نوسانات سطح آب دریا، افزایش ریزگردها، تکمیل نبودن شبکه پساب شهری در شهرهای ساحلی و ورود آن به دریا، آلودگی نفتی با منشا دریا، سوانح دریایی، کشتی‌ها و تانکرهای حامل نفت و فرآورده‌های نفتی از دیگر چالش‌های محیط زیستی این منطقه مهم دریایی است.»
آن چنان که این آلودگیها اکوسیستم را تحت تاثیر قرار داده و جان موجودات دریایی را نیز به خطر انداخته است. این در حالی است که انسان نیز در این چرخه گرفتار شده است. لکه‌های نفتی با امواج به سمت سواحل میروند و آلودگی ساحلی ایجاد می کنند. اگر به سواحل قشم، کیش و لارک دقت شود خواهید دید که صخره‌هایی از جنس استخوان باید سفید رنگ باشند، اما سیاه هستند.موجودات دریایی که از مواد آلاینده اقیانوسها تغذیه کرده در زنجیره غذایی انسانها مورد استفاده قرار گرفته و بدین ترتیب سلامتی آنها را تحت تاثیر قرار میدهند چون این مواد در بافت بدن انسانها تجزیه شده و می‌توانند منجر به سرطان ، نقص تولد و یا مشکلات طولانی مدت در سلامتی آنها شوند. از اثرات دیگر آلودگی اقیانوس ها میتوان به این موارد اشاره کرد:
۱- اثر مواد سمی در زندگی حیوانات دریایی
۲- اختلال در چرخه حیات تپه‌های مرجانی
۳- کاهش سطح اکسیژن محلول در آب
۴- ضعیف شدن سیستم تولید مثل موجودات دریایی
۵- تاثیر بر روی زنجیره غذایی
۶-تاثیر بر سلامتی انسانها
بنابراین اقدامات جهانی برای اتخاذ تدابیری که باعث ترمیم آسیبها باشد در هدف چهاردهم یونسکو در نظر گرفته شده است. ادامه اقدامات و ابزارهای مدیریتی برای دستیابی به عوامل مؤثر شناخته شده مانند آلودگی، ماهیگیری بیش از حد و استخراج منابع طبیعی مهم است. حفاظت و احیای مناطق ساحلی و دریایی اقدامات اساسی برای حفظ تنوع زیستی و منابع ماهیگیری و همچنین تقویت مقاومت در برابر تغییرات آب و هوایی است. چالش های جدید دیگری برای اطمینان از تولید دریایی مواد غذایی، زباله های دریایی از جمله ریزگردها و به ویژه اسیدی شدن اقیانوس است که نشان دهنده اهمیت پیوند مسائل دریایی با عملکرد تغییر اوضاع است.
اما روش حفظ و استفاده پایدار از اقیانوسها، دریاها و منابع دریایی برای توسعه پایدار چیست؟ جایگاه منافع ملی هر کشور و منافع منطقه ای هر منطقه در استفاده از منابع دریایی و اقیانوسی چیست؟ منافع اقیانوسها چگونه میان کشورهای مختلف تقسیم خواهد شد؟ کشورهایی که قدرت استخراج از منابع اقیانوسی را ندارند چه سهمی از برداشت از این منابع خواهند داشت؟ حفظ اقیانوسها و منابع دریایی با استفاده از این منابع چگونه قابل جمع است؟ نقش شرکت های فرا ملیتی و کشورهای صنعتی در استفاده پایدار از منابع دریایی چیست؟ نقش سازمان ملل در برخورد با سلطه جویی و استثمار منابع دریایی چگونه خواهد بود و اقدامات موثر گذشته چه بوده است؟ اینها مواردی هستند که هدف چهاردهم سند ۲۰۳۰ یونسکو قصد دارد با همکاری بین المللی کشورها تا سال ۲۰۳۰ در جهت توسعه پایدار برای حفاظت از دریاها و اقیانوسها به نتیجه برسد.
دبیر کل سازمان ملل متحد در پیامی به مناسبت روز جهانی حیات وحش، ۳مارس ۲۰۱۹برابر با ۱۲ اسفند ماه جاری ضمن اعلام این واقعیت که بیش از سه میلیارد انسان برای غذا و معیشت به تنوع زیستی دریایی و ساحلی وابسته هستند، از افزایش مقررات درباره گونه های دریایی و ایجاد چهارچوب تنوع زیستی جهانی در سال ۲۰۲۰ خبر داد. متن کامل پیام آنتونیو گوترش بیان میکند که گونه های دریایی خدمات زیست بوم ضروری را فراهم می کنند. پلانکتون جو را با اکسیژن غنی سازی می کند و بیش از سه میلیارد انسان برای غذا و معیشت به تنوع زیستی دریایی و ساحلی وابسته هستند. تخمین زده می شود که منابع دریایی، ساحلی و صنایع مورد حمایت آن ها دست کم ارزشی معادل سه تریلیون دلار در سال دارند، چیزی حدود پنج درصد از تولید ناخالص داخلی جهان. مدیریت پایدار و حفاظت از زیست بوم دریایی و ساحلی از اهدافِ آرمانِ ۱۴ آرمان های توسعه پایدار هستند. امروزه ، حیات اقیانوس ، از تغییرات اقلیمی تا آلودگی، نابودی زیستگاه های ساحلی و استفاده بیش از حد از گونه های دریایی تحت فشار شدید قرار دارد. حدود یک سوم ذخایر ماهی های تجاری بیش از حد صید می شوند و بسیاری از گونه های دیگراز آلباتروس ها گرفته تا لاک پشت ها به علت استفاده ناپایداراز منابع اقیانوس ها در معرض خطر هستند. در روز حیات وحش، اجازه دهید آگاهی را در مورد تنوع فوق العاده زندگی دریایی و اهمیت حیاتی گونه های دریایی برای توسعه پایدار را افزایش دهیم. به این ترتیب، می توانیم به ارائه این خدمات برای نسل های آینده ادامه دهیم.
کشور ما ایران نیز متاسفانه همانند سایر مشکلات و بحرانها بویژه بحرانهای زیست محیطی عمل کرده است. اختصاص اصل پنجاهم قانون اساسی به مساله محیط زیست نشان از توجه تدوین کنندگان قانون اساسی به این مساله مهم دارد. همانطورکه میدانیم قانون اساسی اصول کلی و کلیدی را بیان می نماید و بیان سایر مسایل مرتبط با اصل مربوطه را به قوانین عادی می سپارد. قوانین عادی هم بسته به تنوع مسایل محیط زیستی، سازمانهای عمومی دولتی و غیـر دولتـی را که فعـالیت هایشان مرتبط با مسایل محیطزیستی حسب مورد است، صالح در اجرای مفاد مواد خود قرار دادهاند. از سازمان حفاظت محیط زیست که پراهمیت ترین نهاد عمومی کشور در ارتباط با محیط زیست است گرفته تا سایر سازمانهای حتی فرعی در حوزه های محیط زیست، هنوز منویات قانونگذار اساسی در تدوین اصل مذکور به طور کامل محقق نشده است و ریشه چنین امری را در عوامل مختلفی می توان جستجو نمود که بی انگیزگی وعدم تخصص کافی پرسنل سازمانهای عمومی متداخل در محیط زیست نسبت به مسایل محیطزیستی، موازی کاری و اختلاط وظایف سازمانهای عمومی با یکدیگر با استناد به قوانین تشکیل دهنده خود، عدم وجود نظارت مناسب بر فعالیتهای سازمانهای عمومی مذکور توسط دولت و مجلس شورای اسلامی، عدم انطباق برخی از قوانین محیطزیستی با مقتضیات روز و کارشکنی سازمانهای عمومی مذکور در انجام وظایف سازمانهای مردم نهاد حامی محیط زیست به طور کامل، بخشی از این علل می باشد. امید است با تدوین قوانین محیطزیستی متناسب با مقتضیات زمان، بالا بردن فرهنگ محیطزیستی جامعه، ایجاد مدیریت منسجم و متخصص در نهادهای عمومی کشور، افزایش انگیزه های لازم جهت کارکرد هر چه بهتر سازمانهای عمومی و همکاری و حمایت از NGOهای محیط زیستی توسط دولت و تلاش در جهت بسط و گسترش این سازمانهای مردمی، محیط زیست کشورمان روز بروز بهتر شده واز گزند تهدیدات و خطرات محیطزیستی در امان بماند.
قوانین مرتبط با هدف چهاردهم یونسکو
- قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
متاسفانه در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران فقط در اصل پنجاهم در خصوص محیط زیست صحبت شده است و نیاز است که در جهت همراهی و همکاری با سند ۲۰۳۰ در این موارد بیشتر تلاش بشود
- اصل پنجاهم
در جمهوری اسلامی، حفاظت محیط زیست که نسل امروز و نسلهای بعد باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشند، وظیفه عمومی تلقی می‌گردد. از این رو فعالیتهای اقتصادی و غیر آن که با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیرقابل جبران آن ملازمه پیدا کند، ممنوع است.
- قوانین بین المللی
- کنوانسیون بین المللی آمادگی، مقابله و همکاری در برابر آلودگی نفتی OPRC,1990
- کنوانسیون تجارت بین المللیِ گونه‌های جانوران و گیاهان وحشی در معرض خطر انقراض و نابودی (CITES)
- کنوانسیون بازل
- کنوانسیون منطقه‌ای کویت برای همکاری درباره حمایت و توسعه محیط زیست دریایی و نواحی ساحلی در برابر آلودگی کویت
- کنوانسیون جلوگیری از آلودگی دریایی
- کنوانسیون روتردام PIC
- کنوانسیون مدیریت زیست محیطی آلاینده‌های آلی پایدار- POPs (استکهلم)
راهکار
- کنوانسیون تجارت بین المللیِ گونه های در معرض خطرِجانوران و گیاهان، تنظیم مقررات درباره گونه های دریایی را افزایش می دهد.
- کنوانسیون تنوع بیولوژیکی در تلاش برای ایجاد چارچوب تنوع زیستی جهانی پس از سال ۲۰۲۰است.
- در جایی که ماهیگیری به صورت علمی مدیریت می شود، اکثر ذخایر ماهی شانس خوبی برای احیا دارند. ماهیگیری باید مبتنی بر دستیابی به حداکثر عملکرد پایدار و در نظر گرفتن شرایط ویژه در مناطق خاص و مناطق اقیانوس باشد. رشد مبتنی بر منابع دریایی پتانسیل ذاتی اقیانوس ها برای توسعه جهانی، از جمله کاهش فقر را نشان می دهد. در این راستا، آبزی پروری نقش اساسی دارد و یکی از مؤلفه های تضمین امنیت غذایی است به شرط آنکه این کار به صورت پایدار انجام شود.
- اجرای طرحهای آموزشی نسبت به اهمیت و ارزش محیط زیست مانند آگاهی دهی عمومی درباره ارزش بالای آب از طریق رساته های جمعی.
- کنترل آلودگی آب از طریق ایجاد ممنوعیت ها به منظورجلوگیری از آلودگی منابع آب درمحیط زیست توسط آن دسته از صنایعی که به نوعی باعث آلودگی آبهای سطحی و زیرزمینی می شوند.
- جلوگیری از دفن مواد زائد و سموم شمیائی در مناطقی که احتمال د ارد در اثر بارندگی، سموم شمیائی آنها شسته شده و شیرابه مواد زائد به دریا، رود خانه،تالاب و… وارد شوند.
- تا حد امکان سعی گردد فاضلابهای شهری وصنعتی بطور کامل تصفیه و سپس با کنترل به سیستمهای آبی مانند رود خانه ها ریخته شوند. بنابراین با مصرف درست و بهینه آب سعی کنیم ارزش این منابع حیاتی را پاس بداریم.
راههایی که توسط مردم می تواند در کاهش آلودگیها موثر باشد:
ضروری است میزان آگاهی مردم در این باره افزایش یابد چرا که با شناخت بیشتر آلوده کننده ها بهتر می توانند مانع افزایش آنها در آبهای اقیانوسها شوند.
- با مصرف انرژی کمتر، میزان انتشار دی اکسید کربن خود را کاهش دهید.
- از خرید و مصرف گونه های دریایی در معرض انقراض برای پخت و پز خودداری کنید.
- از محصولات پلاستیکی تا جایی که امکان دارد کمتر استفاده کنید.
- از ساحل دریا مراقبت نمایید.
- از لوازمی استفاده نکنید که به محیط دریا و زندگی دریایی اسیب وارد می کنند.
- فردی باشید که غذای حیوان خود را از نوع پایدار آن تهیه می کند.
- از سازمان هایی که در جهت حفظ اقیانوس ها فعالیت می کنند، حمایت کنید.
- در تغییرات جامعه پیرامون خود تاثیرگذار باشید.
- وقتی در اکوسیستم اقیانوس قرار می گیرید، با مسوولیت رفتار کنید.
