سازمان ملل متحد یک سازمان بین المللی است که در جهت ارتقا همکاری های بین المللی فعالیت میکند .
پس از جنگ جهانی دوم ، در بیست و چهارم اکتبر سال ۱۹۴۵ میلادی، سازمان ملل متحد ، در حقیقت جایگزینی برای جامعه ملل و برای پیشگیری از وقوع جنگ هایی بین ملت ها ، پایه گذاری شد .
این سازمان در ابتدای تأسیسش، ۵۱ عضو داشت که امروزه این تعداد به ۱۹۳ عضو رسیده است. مقر این سازمان در منهتن، نیویورک سیتی قرار دارد. دفاتر اصلی دیگر آن در ژنو، نایروبی و وین، فعال هستند .
بودجه ی این سازمان از طریق پرداخت حق عضویت اعضا و کمک های داوطلبانه تأمین می شود. از میان اهداف اصلی تشکیل این سازمان، حفظ صلح و امنیت بین المللی، بهبود حقوق بشر، گسترش توسعه ی اجتماعی و اقتصادی، حفظ محیط زیست و فراهم کردن کمک های بشر دوستانه در هنگام بروز قحطی، بلایای طبیعی و جنگ را می توان برشمرد .
پیش نویس منشور سازمان ملل متحد در طی کنفرانسی در سال ۱۹۴۵، آماده شد و در ۲۴ اکتبر ۱۹۴۵، به نتیجه رسید و سازمان ملل آغاز به کار کرد. مأموریت سازمان ملل در حفظ صلح جهانی، در همان دهه های ابتدایی تاسیس آن با وقوع جنگ سرد بین ایالات متحده و اتحاد جماهیر شوروی و متحدانشان، با مشکلاتی مواجه شد. پس از پایان جنگ سرد نیز، سازمان ملل، اقدامات مهمی در حفظ صلح در سراسر دنیا انجام داد که برخی از آنها موفقیت آمیز بود.
سازمان ملل شش رکن اصلی دارد :
- مجمع عمومی – رکن اصلی، جهانی و مشورتی سازمان ملل متحد
- شورای امنیت – مرجع اصلی تصمیم گیری برای صلح و امنیت بین المللی
- شورای اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل – ترویج توسعه و همکاری های اقتصادی و اجتماعی بین المللی
- دبیرخانه سازمان ملل متحد – فراهم کردن مطالعات، اطلاعات و امکانات مورد نیاز سازمان
- دیوان بین المللی دادگستری – مهم ترین ارگان قضایی سازمان ملل
- شورای قیمومیت – از اول نوامبر ۱۹۹۴ فعالیت نمی کند
علاوه بر این شش رکن اصلی، سازمان ملل نهادهای دیگری نیز دارد :
گروه بانک جهانی، سازمان بهداشت جهانی، برنامه ی جهانی غذا، یونسکو ، یونیسف
این سازمان در سال ۲۰۰۱ برنده ی جایزه ی صلح نوبل شده و سایر سازمان های وابسته به آن نیز موفق به کسب جوایزی شده اند. درباره ی موفقیت این سازمان در رسیدن به اهدافش و میزان تاثیرگذاری آن در برقراری صلح و امنیت جهانی، بحث های متفاوتی وجود دارد. برخی از مفسران اعتقاد دارند که این سازمان، تأثیر زیادی در برقراری صلح و توسعه ی انسانی داشته در حالی که برخی دیگر از مفسران معتقد ند که این سازمان در دستیابی به اهدافش ناموفق بوده و گاهی مغرضانه رفتار کرده است.
پیش از تأسیس سازمان ملل، کنفرانس ها و سازمان های بین المللی متعددی برای سامان دادن به بحران ها و پیشگیری از جنگ بین ملت ها تشکیل شده بود؛ از جمله کمیته ی بین المللی صلیب سرخ و کنوانسیون های ۱۸۹۹ و ۱۹۰۷ لاهه
به دنبال فجایع انسانی جنگ جهانی اول، کنفرانس صلح پاریس، جامعه ی ملل را به منظور ایجاد ثبات میان کشورها پایه گذاری کرد. این سازمان، توانست برخی از اختلافات ارضی را رفع کند و ساختارهایی بین المللی از جمله پست، هواپیمایی و کنترل مواد مخدر ایجاد کرد که برخی از آنها امروزه در سازمان ملل ادغام شده اند .
با این حال، این سازمان، حضور ساکنان کشورهای مستعمره (یعنی نیمی از جمعیت دنیا) را کم داشت علاوه بر اینکه قدرت های بزرگی نظیر ایالات متحده، اتحاد جماهیر شوروی، آلمان و ژاپن، حضور و نفوذ گسترده ای در آن داشتند. این سازمان در برابر حمله ی ژاپن به منچوری در سال ۱۹۳۱، جنگ دوم ایتالیا و اتیوپی در سال ۱۹۳۵، جنگ دوم چین و ژاپن در سال ۱۹۳۷ و پیشروی آلمان تحت سلطه ی آدولف هیتلر که در جنگ جهانی دوم به اوج خود رسید، نتوانست کاری انجام دهد .
فرانکلین روزولت، رئیس جمهور آمریکا، اصطلاح «ملل متحد» را برای اولین بار در بیانیه ی اول ژانویه ۱۹۴۲ ملل متحد استفاده کرد .
در سال ۱۹۴۵، نمایندگان ۵۰ کشور در سان فرانسیسکو گرد هم آمدند تا منشور ملل متحد را تنظیم کنند. از اوت تا اکتبر ۱۹۴۴ نمایندگان آمریکا، شوروی، انگلیس، فرانسه و جمهوری چین در کنفرانس دامبارتن اوکس در واشینگتن دی.سی، روی برنامه های تشکیل سازمان ملل کار کردند. بیشتر بحث های این کنفرانس در مورد نقش اعضای سازمان و شرایط دعوت از آن ها بود .
سپس در آوریل ۱۹۴۵ در کنفرانس سان فرانسیسکو تکلیف حق وتو برای پنج عضو شورای امنیت تعیین شد. در نهایت در ۲۴ اکتبر ۱۹۴۵ منشور ملل متحد به امضای ۵۰ کشور رسید و سازمان ملل متحد رسما تشکیل شد. این روز هر سال به عنوان روز ملل متحد، گرامی داشته می شود .
اولین جلسه ی مجمع عمومی سازمان با حضور ۵۱ عضو برگزار شد و اولین جلسه ی شورای امنیت در ۱۷ژانویه ۱۹۴۶ در کلیسای وست مینستر لندن برگزار شد. مجمع عمومی، نیویورک سیتی را به عنوان میزبان مقر سازمان ملل انتخاب کرد. اماکن مرتبط با سازمان ملل از جمله ساختمان های مقر سازمان ملل در ژنو، وین و نایروبی به عنوان قلمروهای بین المللی در نظر گرفته می شوند. تریگوه لی ، وزیر امور خارجه نروژ به عنوان اولین دبیر کل سازمان ملل متحد انتخاب شد .
بودجه، برنامه ها و سازمان های تخصصی سازمان ملل
خانواده ی سازمان ملل متحد علاوه بر این سازمان، از بنیادها، صندوق ها و برنامه های وابسته ای تشکیل شده که هرکدام دارای اعضاء، مدیریت و بودجه ی منحصر هستند. بودجه ی این بنیادها و برنامه ها بیشتر از طریق کمک های داوطلبانه، تأمین می شود تا حق عضویت اعضا. سازمان های تخصصی این مجموعه نیز، سازمان های بین المللی مستقلی هستند که بودجه ی آنها هم از مشارکت های ارزیابی شده و هم کمک های داوطلبانه، تأمین می شود .
سازمان های تخصصی سازمان ملل متحد
سازمان های تخصصی سازمان ملل، سازمان های مستقلی هستند که با این سازمان کار می کنند. برخی از آنها پیش از جنگ جهانی اول نیز وجود داشتند. برخی از آنها به جامعه ی ملل مرتبط هستند و بقیه تقریبا هم زمان با تشکیل سازمان ملل، ایجاد شده اند. این سازمان ها فعالیت های گسترده ای در زمینه های گوناگون دارند که در ادامه به چند مورد از آنها اشاره می کنیم
- برنامه پیشرفت و توسعه ملل متحد (UNDP)
- در نزدیک به ۱۷۰ کشور و قلمرو به منظور ریشه کن کردن فقر، مبارزه با نابرابری و ایجاد شرایطی برای پیشرفت کشورها اجرا می شود. این برنامه نقشی حیاتی در کمک به کشورها برای دستیابی اهداف توسعه ی پایدار دارد .
- یونیسف (UNICEF)
- . یا صندوق کودکان ملل متحد در جهت کمک رسانی به کودکان و مادران کشورهای در حال توسعه فعالیت می کند
- سازمان تجارت جهانی (WTO)
- . یک سازمان بین المللی است که قوانین جهانی تجارت را تنظیم و اختلافات بین اعضا را حل و فصل می کند
- کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل (UNHCR)
- که در ژنو سوئیس واقع شده است در ۱۴ دسامبر سال ۱۹۵۰ برای محافظت و حمایت از پناهندگان و یاری رساندن برای بازگشت یا اسکان مجدد آنها تأسیس شد .
- برنامه ی جهانی غذا (WFP)
- سازمانی برای کمک به مبارزه با گرسنگی و سوء تغذیه و بزرگترین نهاد انسانی جهان است. همه ساله این نهاد، غذای مورد نیاز حدود ۸۰ میلیون نفر را در ۷۵ کشور دنیا تأمین می کند .
- صندوق جمعیت سازمان ملل متحد (UNFPA)
- بزرگترین منبع ذخیره ی مالی بین المللی برای برنامه های جمعیت، تنظیم خانواده و بهداشت تولیدمثل است.
- برنامه ی محیط زیست ملل متحد (UNEP)
- در سال ۱۹۷۲ با هدف تلاش برای ترویج استفاده ی عاقلانه و توسعه ی پایدار محیط زیست جهانی تأسیس شد.
- در رابطه با حقوق زنان فعالیت می کند(UN Women)
- نهاد سازمان ملل متحد برای برابری جنسیتی و قدرت بخشیدن به زنان یا به اختصار زنان سازمان ملل متحد.
- بانک جهانی (World Bank)
- با هدف کاهش فقر و بهبود استانداردهای زندگی در سراسر دنیا از طریق ارائه ی وام های کم بهره، کمک های مالی برای ارتقاء زیرساخت ها، سلامتی و تحصیل در کشورهای در حال توسعه تأسیس شده است. بیش از ۱۰۰ کشور عضو بانک جهانی هستند .
- صندوق بین المللی پول (IMF)
- بر اجرای سامانه ی پولی بین المللی نظارت دارد و یکی از معتبرترین منابع ارزیابی و پیش بینی وضعیت اقتصادی جهان است .
- سازمان بهداشت جهانی (WHO)
- بر دستیابی مردم به بیشترین سطح از سلامت ممکن تمرکز دارد. وظیفه ی اصلی این سازمان، مبارزه با بیماری ها مخصوصا بیماری های مسری شایع و ارتقاء سلامت عمومی مردم جهان است. تعریف سلامتی طبق اساسنامه ی سازمان بهداشت جهانی عبارت است از سلامت کامل اجتماعی، روانی و فیزیکی .
- سازمان علمی، فرهنگی و تربیتی ملل متحد (UNESCO)
- که به اختصار، یونسکو نامیده می شود، درسال ۱۹۴۵ تشکیل شد. این سازمان بر بخش های مختلفی از تربیت معلمان و کمک به بهبود تحصیل در سراسر جهان گرفته تا حفاظت از بناهای فرهنگی و تاریخی جهان، تمرکز دارد. یونسکو امسال ۲۸ میراث جهانی دیگر را به فهرست خود افزوده است که گردشگران امروزی و نسل آینده باید در حفظ و نگهداری آن کوشا باشند .
- فائو (FAO)
- یا سازمان خواروبار و کشاورزی ملل متحد برای مبارزه با گرسنگی تلاش می کند و مرجعی برای مذاکره و توافقات بین کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته و منبعی برای دانش و اطلاعات فنی برای کمک به توسعه ی کشورها است.
- ایکائو (ICAO)
- یا سازمان بین المللی هوانوردی کشوری یک نهاد تخصصی سازمان ملل متحد است که مأموریت آن هماهنگ کردن استانداردهای بین المللی پروازی، مدیریت خطوط هوایی در سطح جهان و بررسی سوانح هوایی است.
- یونیدو (UNIDO)
- یا سازمان توسعه ی صنعتی ملل متحد که مقر آن در وین است با هدف ارتقاء و تسریع توسعه ی صنعتی در کشورهای در حال توسعه و یا اقتصادهای در حال گذار و توسعه ی روابط صنعتی بین المللی تشکیل شده است..
- سازمان جهانی گردشگری (UNWTO)
- در شهر مادرید اسپانیا مستقر است و در رابطه با امور جهان گردی تحقیق می کند و سالانه گزارشی نیز ارائه میکند.
اهداف و فعالیت هاحفظ امنیت و صلح بین المللی
این سازمان با هدف اصلی حفظ صلح و امنیت جهانی تاسیس شده است. شورای امنیت سازمان ملل مسئولیت اصلی حفظ صلح و امنیت جهانی را برعهده دارد. مجمع عمومی، دبیرکل و سایر اعضا و بخش های سازمان ملل، نقش کامل کننده در این زمینه دارند. ارتقاء توسعه ی پایدار
از آغاز تاسیس این سازمان، یکی از اهداف اصلی، دستیابی به همکاری بین المللی برای حل مشکلات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و بشری در سطح بین المللی است و همچنین احترام به حقوق بشر فارغ از رنگ و نژاد، جنسیت، زبان و… بهبود وضعیت سلامت انسان ها نیز همواره یکی از دغدغه های اصلی سازمان بوده است. دفاع از حقوق بشر
عبارت «حقوق بشر» هفت بار در منشور سازمان ملل تکرار شده است و یکی از اصول سازمان به شمار می رود. در سال ۱۹۴۸، اعلامیه ی جهانی حقوق بشر، در پاریس به تصویب رسید. مفاد این اعلامیه، حقوق بنیادی مدنی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی را که تمامی ابنای بشر در هر کشوری باید از آن برخوردار باشند مشخص کرده است.حمایت از حقوق بین الملل
توسعه و احترام به حقوق بین ا لملل یکی از بخش های کلیدی اهداف این سازمان است. این مأموریت توسط شورای امنیت در قالب دادگاه ها و معاهدات چندجانبه از طریق مأموریت های حفظ صلح، اعمال تحریم ها، استفاده از اجبار زمانی که تهدیدی برای امنیت بین الملل وجود دارد و… انجام می شود. ارسال کمک های بشردوستانه
یکی از اهداف تشکیل سازمان ملل متحد همان طور که در منشور این سازمان نیز ذکر شده، رسیدن به همکاری های بین المللی برای حل مشکلات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و بشری در سراسر جهان است. این سازمان این ماموریت را اولین بار پس از جنگ جهانی دوم انجام داد و به بازسازی قاره ی ویران اروپا کمک کرد. اکنون این سازمان مرجعی برای دریافت و انتقال کمک های بشردوستانه در بلایای طبیعی و انسانی است که خسارات آن فراتر از توانایی مقامات ملی برای جبران است.
